De Nederlandse overheid intensiveert haar inzet op kunstmatige intelligentie (AI) en algoritmische besluitvorming in de publieke sector. Dat blijkt uit de Verzamelbrief Digitalisering van mei 2025, die staatssecretaris Zsolt Szabó (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. De brief geeft een overzicht van beleidsmaatregelen, lopende initiatieven en toezeggingen aan het parlement, met een sterke focus op de toepassing van AI voor ambtelijk werk, transparantie en digitale veiligheid.
Naar aanleiding van een motie van Kamerlid Van der Werf (D66) heeft het kabinet een handreiking gepubliceerd voor het verantwoord gebruik van generatieve AI binnen overheidsorganisaties. Deze toepassingen, zoals AI-chatbots en tekstassistenten, worden steeds vaker ingezet om ambtenaren te ondersteunen bij repetitieve werkzaamheden en om interne processen te stroomlijnen.
Voorbeelden van toepassingen zijn AI-systemen die overheidsinformatie toegankelijker maken, software die metadata automatisch extraheert, en tools die ondersteuning bieden bij bezwaarprocedures en WOO-verzoeken. De inzet van deze technologie moet niet alleen de efficiëntie verhogen, maar ook het werkplezier van ambtenaren bevorderen.
Om deze ontwikkeling te ondersteunen zijn er leergangen en kennisnetwerken opgezet via onder meer de RijksAcademie voor Digitalisering (RADIO) en de AI Coalitie voor Nederland (AIC4NL). Daarnaast wordt gewerkt aan een centraal platform voor het delen van best practices en lessen uit AI-projecten bij verschillende overheden.
Algoritmeregister en vijfsterrenmodel
Om het gebruik van algoritmes inzichtelijk te maken, heeft de overheid sinds 2022 een openbaar algoritmeregister opgezet. Hierin zijn inmiddels ruim 700 algoritmische toepassingen opgenomen die door overheidsorganisaties worden gebruikt. De registratie biedt informatie over de functie en werking van algoritmes, maar beperkt zich vooralsnog tot een basale beschrijving.
In de verzamelbrief wordt aandacht besteed aan een initiatief uit de maatschappij: het zogeheten vijfsterrenmodel voor transparantie. Dit model geeft algoritmes een score op basis van hun mate van openheid en controleerbaarheid. Hoewel het kabinet het belang van transparantie onderschrijft, wordt het model vooralsnog niet opgenomen in het algoritmeregister vanwege de administratieve belasting voor overheidsorganisaties. Wel wordt overwogen om het register in de toekomst stapsgewijs uit te breiden, geïnspireerd door de uitgangspunten van het vijfsterrenmodel.
AI tegen desinformatie
AI wordt ook ingezet bij het versterken van de digitale weerbaarheid van de samenleving. In het kader van de kabinetsdoelstelling om desinformatie, deepfakes en buitenlandse beïnvloeding tegen te gaan, is voor 2025 een budget van 3 miljoen euro gereserveerd. Dit bedrag loopt op tot 6 miljoen euro in 2027.
Een deel van de middelen wordt besteed aan onderzoek, bewustwordingscampagnes en de inzet van AI-technologieën die schadelijke digitale content kunnen detecteren en neutraliseren. Ook wordt gekeken naar buitengerechtelijke geschillenbeslechting, zoals opgenomen in de Europese Digital Services Act.
Wetgeving in voorbereiding
Tot slot meldt de staatssecretaris dat de internetconsultatie over algoritmische besluitvorming en de Algemene wet bestuursrecht (Awb) nog in behandeling is. De uitkomsten hiervan worden eind juni aan de Kamer gepresenteerd. Deze wetgeving moet zorgen voor duidelijke kaders rond het gebruik van algoritmes bij bestuurlijke besluitvorming.
De Verzamelbrief onderstreept dat AI en algoritmes een centrale rol spelen in de digitale strategie van de overheid. De inzet richt zich op verbetering van de publieke dienstverlening, transparantie in besluitvorming en bescherming tegen digitale dreigingen. Tegelijkertijd blijft aandacht voor ethiek, uitvoerbaarheid en publieke waarden een nadrukkelijk onderdeel van het beleid.
